trouw – Page 2 – Joke de Wolf, PhD

Afrotopia. De biënnale van Bamako in Nederland

In Mali trok de prestigieuze fotobiënnale van Bamako afgelopen winter weinig bezoekers. Nu is de tentoonstelling voor het eerst buiten Afrika te zien, in Nederland. En dat is een grote eer.

(verschenen in Trouw, 20 april 2018)

Joana Choumali, uit de serie ‘Ça va aller’, http://joanachoumali.com/index.php/projects/mix-media/ca-va-aller

Lopend van een nagebouwd Ghanees woonerf naar een tentoonstelling over Soedanese en Keniaanse herdersvolken zullen argeloze bezoekers van het Afrikamuseum vreemd opkijken: in twee grote ruimtes zijn de komende maanden foto’s en films te zien van hedendaagse Afrikaanse kunstenaars en fotografen.

En die kunstenaars fotograferen geen traditioneel Ghanees woonerf of Soedanese herdersvolken, die maken foto’s en kunst zoals je die in een gewoon kunstmuseum zou kunnen en willen zien. Foto’s met persoonlijke verhalen (een zwart-wit-reportage over een geestelijk gehandicapt broertje), mooie beelden van vreemde plekken (een door Chinezen uit de grond gestampte spookstad in Angola) en een reactie op aangrijpende sociale misstanden (een albino-fotomodel dat met de ogen dicht poseert in een sloppenwijk). Interessante, doordachte, en zorgvuldig uitgewerkte en gepresenteerde kunst. Nee, dit is geen tentoonstelling met bijeengeraapt werk van een paar enthousiaste fotografen, dit is de Biënnale van Bamako.

Continue reading Afrotopia. De biënnale van Bamako in Nederland

Kijk uit: schokkende beelden. Gedoe over World Press Photo.

Vanavond wordt de winnaar van de World Press Photo 2017 bekendgemaakt. De organisatie mikt op veel spektakel, maar het rommelt nu al: waarom zijn er alleen mannen genomineerd voor de foto van het jaar? En waarom zijn de foto’s zo intens en venijnig?

(gepubliceerd in Trouw, 12 april 2018)

Het World Press Photo-circus is weer begonnen. Het spektakel begint in Amsterdam, de stad waar het sinds de eerste editie in 1955 altijd begon. Uiteindelijk bestrijkt de tentoonstellingsmachine honderd steden in 45 landen en komen de winnende foto’s in honderden kranten en op vele websites. Het is dé wedstrijd voor persfoto’s, foto’s die het wereldnieuws zo pakkend en origineel mogelijk vastleggen.

Er is altijd gedoe rond de wedstrijd. In 2013 bleken de foto’s niet echt te zijn, de fotografen hadden er achteraf aan geknutseld. Er kwamen strengere controles. Toch bleken sommige foto’s in 2016 weer niet echt: ze waren geënsceneerd. En bij de editie van dit jaar is er vooraf al commentaar: de geselecteerde foto’s zijn te direct, te rauw, waardoor ze niet tonen wat ze zouden moeten tonen. Volgt u het nog?

Continue reading Kijk uit: schokkende beelden. Gedoe over World Press Photo.

Van Gogh en zijn Japanmanie

Een grootse tentoonstelling in Amsterdam toont de bewondering van Vincent van Gogh voor Japan. (verschenen in Trouw, 27 maart 2018)

Vincent van Gogh, 35 jaar oud, zit in de trein van Parijs naar Arles, Zuid-Frankrijk. Onrustig kijkt hij uit het raam, besneeuwde velden trekken aan hem voorbij. Brandende vraag, zo schrijft hij later: ‘Is het al Japans?’

Besneeuwd landschap bij Arles. Vincent van Gogh, 1888. Privécollectie

Continue reading Van Gogh en zijn Japanmanie

Silhouet in de schijnwerpers

Een kerk is vaak meer dan een plek voor gelovigen. Het Stedelijk Museum in Alkmaar laat zien hoe de Laurenskerk, nu 500 jaar oud, de omgeving bepaalt.

(gepubliceerd in Trouw, 22 maart 2018)

Aan het woord ‘skyline’ kleeft moderniteit. Wolkenkrabbers die zich aan de horizon verdringen, daartussen misschien nog een brug of een ander herkenbaar silhouet. Toch is de skyline als idee veel ouder dan de wolkenkrabber. Vroeger had een stad geen serie hoge gebouwen nodig om een herkenbaar silhouet te hebben, één was genoeg. De Groningse Martinitoren vertelt reizigers al eeuwen van kilometers afstand dat dáár de stad is, als een baken op zee. Hetzelfde geldt voor de Grote of Sint-Laurenskerk van Alkmaar. In het vlakke Noord-Hollandse polder- en duinlandschap steekt de kerk zelfs zonder toren ver boven de horizon uit. Continue reading Silhouet in de schijnwerpers

De bevroren personages van Morandi. In Bologna.

Zelden is een stad zo sterk verbonden met een kunstenaar als Bologna met Giorgio Morandi, die daar zijn leven lang stillevens van potjes en vaasjes schilderde. Is dat ook terug te zien in de stad? Joke de Wolf ging kijken. (voor Trouw, 20 februari 2018)

Delft hoort bij Vermeer, Jeroen Bosch bij Den Bosch. Stadsmarketeers houden van kunstenaars en geven graag de indruk dat je het werk van een kunstenaar beter begrijpt na een bezoek aan zijn of haar leefomgeving. Zelfs wanneer de schilderijen geen directe weergave van die omgeving zijn. Terecht? Of is het alleen maar een manier om de kas van de plaatselijke ondernemers te spekken? Continue reading De bevroren personages van Morandi. In Bologna.

Musea, laat zien die viezigheid. #metoo in het museum

Voor Letter & Geest, de zaterdagbijlage van Trouw, schreef ik 10 februari 2018 een essay over de seksuele moraal in musea. Een reactie op een artikel van cultuurhistoricus Leon Hanssen, een week eerder.

Musea zijn er om alle kunst te tonen, óók seksueel grensoverschrijdende. Laat het morele oordeel over aan het publiek, betoogt Joke de Wolf.

In 2015 zijn in Nederland 23 schilderijen verboden, met daarop (half)naakte jongetjes met engelenvleugels die seksuele handelingen verrichten. De makers boden ze online te koop aan. Zij hadden zich, zo gaven ze toe aan de Hoge Raad, direct laten inspireren door kinderpornofoto’s. De Raad oordeelde dat het bezit en verkopen van de schilderijen strafbaar was: het waren weliswaar schilderijen, maar ‘de wijze van schilderen is zodanig dat men bijna van een fotografische afbeelding kan spreken’. Continue reading Musea, laat zien die viezigheid. #metoo in het museum

Maria Austria: met de fotolens als masker

(Gepubliceerd in Trouw, 30 januari 2018)

Maria Austria (1915-1975) was tot nu toe vooral bekend vanwege haar krachtige theater- en dansfoto’s. Een tentoonstelling en een boek geven nu voor het eerst een overzicht van haar volledige werk.

Twee vrouwen, schaars gekleed en opgemaakt volgens de mode van 1959, zitten op de grond. Ze kijken geamuseerd in de camera van de fotograaf, die dankzij een grote spiegel ook voor de toeschouwer zichtbaar is. Achter die camera zit een fotografe, gehurkt, haar gezicht verschuilend achter de zoeker, haar zichtbare oog dichtgeknepen. Die fotografe is Maria Austria, fotopionier in Nederland.

In de jaren vijftig en zestig fotografeerde ze alle grote namen uit theater, beeldende kunst en literatuur. Ze had ook oog voor de wereld buiten en maakte reportages van de menselijke drama’s na de bevrijding. Bovendien had ze een vooruitziende blik: ze bedacht een fotorubriek voor het Handelsblad – in een tijd dat er nauwelijks foto’s in de kranten waren. Na de oorlog zette ze een fotobureau op. Continue reading Maria Austria: met de fotolens als masker

Michael Wolf, hokjesman voor de grote stad

(gepubliceerd in Trouw, 20 januari 2018)

De Duitse fotograaf Michael Wolf richt zijn lens op de grote stad. En juist in de massa ziet hij de variatie. In Den Haag is nu een groot overzicht van zijn werk te zien.

Fotografen kan je verdelen in categorieën. De een gaat op de knieën om details in natuur, mens of wereld uit te lichten die de meeste mensen ontgaan. De ander kiest voor de panoramablik, het overzicht, de afstand. De een gaat voor het gepolijste plaatje, de ander wil juist de rafelranden tonen. Categorieën als deze, stempels, vooroordelen en hokjes maken de wereld overzichtelijk. En een beetje saai. Continue reading Michael Wolf, hokjesman voor de grote stad

Prix de Rome Beeldende kunst

De vier zeer uiteenlopende finalisten van de Prix de Rome Beeldende Kunst 2017 tonen hun werk de komende maanden in de Rotterdamse Kunsthal. Vrijdag (15 december) wees de jury Rana Hamadeh als winnaar aan.

Je kunt de Rotterdamse Kunsthal een stapel van tijdelijke musea noemen: in één ruimte is een tentoonstelling van een Belgische surrealist (Paul Delvaux), in de ruimte ernaast hangen foto’s van de vorig jaar overleden oorlogsfotograaf Jeroen Oerlemans, erboven is er kattenkunst.
De komende maanden heeft het gebouw er dankzij de Prix de Rome vier galerietjes bij, die samen een mooi panorama geven van de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Die is zoekende, als altijd, maar ook zelfverzekerd, en zet gewaagde stappen buiten het eigen territorium. Continue reading Prix de Rome Beeldende kunst

Peggy, Nelly en De Stijl

Het De Stijljaar is bijna voorbij. Op het nippertje is er aandacht voor de vrouwen van beweging, in het bijzonder één: Nelly van Doesburg, weduwe van Theo. Zonder haar en een haar vriendin Peggy Guggenheim was er waarschijnlijk nooit een De Stijl-jaar geweest.

Bij Van Doesburg, Mondriaan, Van der Leck, Húszar, Oud en Rietveld zijn voornamen overbodig. De Stijl lijkt een mannenbeweging, in 1917 begonnen zíj het tijdschrift waarmee ze hun radicale ideeën over kunst en de samenleving de wereld in brachten. Hun echtgenotes deden het huishouden, zo was lange tijd het idee. Continue reading Peggy, Nelly en De Stijl

Vivian Maier was in de eerste plaats fotograaf

‘Ze was kindermeisje, fotograferen was haar geheime hobby’, zo beginnen de meeste artikelen over de in 2009 overleden Vivian Maier. Een nieuw boek laat zien dat die hobby gewoon haar beroep was.

Het is zo’n mooi sprookje. Een Amerikaans kindermeisje met Franse voorouders bleek haar leven lang foto’s te hebben gemaakt, zonder daar ooit iets van te publiceren. Niet zomaar foto’s, maar bijzondere, professioneel aandoende foto’s van het leven op de straten van New York en Chicago van de jaren vijftig tot zeventig. Bij toeval zou John Maloof, een jonge historicus en handelaar, de negatieven hebben opgekocht voor een habbekrats. Precies op het moment dat hij ontdekte wat voor een schat hij had gekocht, overleed Maier eenzaam in een verzorgingstehuis. Continue reading Vivian Maier was in de eerste plaats fotograaf

Dromen van Amerika

Entree van Seavest, White Plains. Foto JdW

Het Drents museum organiseert samen met de Kunsthalle in het Duitse Emden een groot overzicht van de realistische Amerikaanse kunst van na 1945. Een onbekend, maar niet onbemind terrein, zo bleek deze zomer in de staat en de stad New York.

De kantorenwijk van White Plains is zo saai als de naam. Een serie onbestemde witte gebouwen 45 kilometer ten noorden van Manhattan, hardcore suburbia. Binnen huist Seavest op een van de verdiepingen, een ‘investment management firm’ die investeert in ziekenhuizen, zo staat op de website – binnen is niets dat daarnaar verwijst. Continue reading Dromen van Amerika

Bestandsaufnahme Gurlitt in Bonn

Vier jaar geleden ontdekte de Duitse douane bij toeval de verloren gewaande kunstverzameling van Hildebrand Gurlitt. Nu is een deel van de kunst voor het eerst te zien in Bonn en in Bern

Gepubliceerd op 8 november 2017 in Trouw

Ingehouden opwinding, fotografen verdringen zich voor het beste shot van de entree. Kort voor de opening mag de pers alvast rondkijken bij de tentoonstelling in de Bundeskunsthalle in Bonn. ‘Bestandsaufnahme Gurlitt’ is de titel, op de muren herinneren krantenknipsels aan de opwinding in de media in 2013, toen bekend werd dat de teruggetrokken Cornelius Gurlitt een nazi-schat zou hebben van geroofde kunst. Waarde: misschien wel een miljoen euro. Al snel bleek die waarde overschat, financieel gezien, het waren lang niet allemaal meesterwerken en het ook niet enkel schilderijen, en niet alles bleek geroofd. Maar waardevol is de kunst wel. Continue reading Bestandsaufnahme Gurlitt in Bonn

Loving Vincent: 65000 slechte schilderijen in 1,5 uur

(Gepubliceerd in Trouw, 26 oktober 2017)

Het bericht in de krant van Auvers sur Oise was één zin lang: de Nederlandse kunstenaar Van Gogh had zich, 37 jaar oud, op 27 juli 1890 in de buik geschoten en was anderhalve dag later aan de verwondingen overleden. Inmiddels is elk kruimeltje in het levensverhaal van Van Gogh een maaltijd voor het hongerige publiek. Continue reading Loving Vincent: 65000 slechte schilderijen in 1,5 uur

Mata Hari in Leeuwarden: hoezo ‘meisje?’

De in Leeuwarden geboren Mata Hari stierf precies honderd jaar geleden voor het Franse vuurpeleton. Een tentoonstelling van veel brieven en foto’s toont de bewogen levensloop van de wereldberoemde Friezin. (gepubliceerd in Trouw, 17 oktober 2017)

Restauratiewerk aan het Mata Hari-standbeeld in Leeuwarden, 11 oktober 2017. Foto JdW

Mata Hari kreeg een kleine opknapbeurt, kort voor haar jubileum, vorige week. De hoofdversiering was losgekomen, die moest weer even worden vastgelast aan het standbeeld. Hier, in de Leeuwarder binnenstad, werd Margaretha Geertruida Zelle in 1876 geboren, 41 jaar later overleed ze op 15 oktober 1917 voor het vuurpeleton van het Franse leger, schuldig bevonden van spionage voor de Duitsers. De wereld kende haar inmiddels als Mata Hari, oosters danseres en gezelschapsdame. Continue reading Mata Hari in Leeuwarden: hoezo ‘meisje?’