In de korte pauze tussen de laatste noten van het Duitse volkslied en de eerste van de Marseillaise, bij de herdenking van slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog in 1984, stak de Franse minister president François Miterrand zijn hand uit naar die van zijn West-Duitse collega, bondskanselier Kohl. En die kreeg hij. Minutenlang stonden de twee leiders hand in hand.
Dit jaar vieren de Fransen en de Duitsers hun gouden bruiloft: in 1963 ondertekenden de twee voormalige aartsvijanden het Elyséeverdrag. Al vijftig jaar on speaking terms. Zowel aan de linker- als aan de rechterzijde van de Rijn geldt de bilaterale samenwerking in politiek, industrie en cultuur nog steeds als belangrijke pijler in een vreedzaam Europa.
Het is Quentin Tarantino niet ontgaan.
Sterker nog, de Amerikaanse cultregisseur heeft met Django Unchained op ingenieuze wijze een loopje genomen met de Europese vredesboodschap van handen schudden die sindsdien de wereld domineert. Het verschil tussen ‘wij’ en ‘zij’, tussen de goeden en de kwaden, vroeger en nu, tussen rede en waanzin, en tussen het ‘goede’ Europa en de wilde Nieuwe Wereld brengt hij een paar felle steken toe. Maar, hoe ironisch, je moet wel voldoende culturele bagage hebben om dat te kunnen zien.
Want om te beginnen is Django Unchained natuurlijk gewoon een bizarre western à la Tarantino. Een film met onwaarschijnlijke dialogen, een paar mooie one-liners en het betere gooi- en smijtwerk. Drie uur lang feest in de bioscoop, voor de liefhebbers. Nieuw voor Tarentino, en onontkomelijk bij dit genre, zijn de weidse vergezichten, grote kuddes paarden en historische kostuums – de locatie is namelijk niet meer een duistere achterbuurt, maar het wilde westen in 1858.
Django vertelt het verhaal van een voormalige slaaf die, geholpen door de premiejager Schultz op zoek gaat naar zijn vrouw, om haar te bevrijden van haar nieuwe eigenaar, grootgrondbezitter Calvin Candie. Hoewel de film bijna drie uur duurt, en de spanningsboog stevig gespannen blijft, is het verhaal – gebaseerd op een gelijknamige western uit 1966 – zelf nogal dun, en eindigt het na het obligate bloedblad voorspelbaar. Een wraakepos over de zwarte bladzijden van Amerika’s slavengeschiedenis. Tenminste, zo is de film over het algemeen beoordeeld. Ging Tarantino’s laatste film Inglourious Basterds als heel expliciet over de spanning tussen de twee cultuurmologgen Frankrijk en Duitsland, in Django zit diezelfde vete een stuk dieper verstopt. Onderhuids. Maar daarom niet minder aanwezig.
Het begint al bij de bevrijder van Django, de eigenaardige tandarts King Schultz uit Düsseldorf, die zichzelf heeft omgeschoold tot premiejager in het wilde westen. Met zijn ondoorgrondelijke logica weet hij de meeste vijanden verbaal te overreden. Wanneer dat niet werkt, zijn er altijd de papieren om hem uit de brand te helpen, met stempels en handtekeningen. Een Duitser die geleerd heeft zijn overtuigingskracht en administratieve bewijsvoering zijn gelijk te krijgen, zoals het een ‘beschaafde’ burger past. Gelukkig heeft hij als die technieken niet werken altijd zijn pistolen nog.
De echte held van de film is Django. Zodra hij Schultz vertelt dat zijn vrouw, die nog steeds slavin is, ‘Broomhilda’ heet, veert de Duitser op. Is de wilde Django zijn leven lang verstoken geweest van de oermythe van het Duitse volk? Nu niet meer. Opgenomen in het Lied der Nibelungen is het verhaal van de gevangen Brunhilde ook een van de grote personages uit dat grootse epos van Duitse cultuur, de Ring-cyclus van Richard Wagner. Ha! roepen de muggenzifters, in 1858 had Wagner nog geen noot van zijn meesterwerk laten uitvoeren. Stel je voor. Werd de uiteindelijke link tussen de Duitse operameester en de zwarte bladzijden van de Duitse geschiedenis niet ook pas in de jaren veertig van de twintigste eeuw gelegd? Django is in de eerste plaats een film uit 2013, waarbij Tarentino zijn voorliefde voor Italiaanse spaghettiwesterns en blaxploitation films uit de jaren zeventig als beeldentaal gebruikt voor een veel groter verhaal. Django wil zijn vrouw terug.
Echt spannend wordt het daarom op het landhuis van Calvin Candy, de francofiele grootgrondbezitter en eigenaar van Broomhilda, prachtig neergezet door Leonardo Di Caprio. Met het voorwendsel een van de zogenaamde ‘Mendingo-fighters’ te kopen, de belangrijkste passe-temps van Candy, worden Django en Schultz er warm onthaald. Django heeft zich inmiddels getransformeerd van barbaarse slaaf tot professionele assistent van Schultz, als Mendingo-handelaar. Deze slavengevechtfanaticus rijdt paard en kleedt zich op eigen initiatief in een absurd pagekostuum. En past zo in het beroemde schilderij The Blue Boy (1770) van Thomas Gainsborough, een van de mede-oprichters van de Royal Academy. ‘Kultur’ in het wilde, zwarte westen dus. Het gevolg? Onder invloed van de technieken van de Duitser verandert de zachtmoedige Django in een gewetenloze imperialist.
Candy en Schultz converseren zoals het Europeanen betaamt. Pas als Candy’s trouwste dienaar, meesterlijk gespeeld door een van Tarentino’s favorieten, Samuel L. Jackson, onraad bespeurt, slaat de conversatie om. Ondanks een bloederige hand – volgens ingewijden is het écht bloed van Di Caprio – en een woedeaanval blijven de francofiel en de Duitser on speaking terms, al verhoogt Candy de vraagprijs. De heren komen tot een akkoord, dat ze beiden ondertekenen. Broomhilda lijkt vrijgekocht, maar er is nog een struikelblok. Candy beweert dat de overeenkomst ongeldig is zonder bezegeling met een handdruk. Het is het sleutelmoment van de film: met een kleine geste kunnen de Duitser en de valse Fransman vreedzaam uit elkaar gaan, maar Schultz weigert. Weigert het lichamelijk contact met een man die zijn slaven levend laat opeten door de honden. Weigert zich beschaafder voor te doen omwille van het leven van anderen. Alsof Kohl de hand van zijn collega niet had aangenomen. En daarmee ontketent zich een bloedbad dat Schultz noch Candy overleeft.
Natuurlijk is deze film in de eerste plaats een film van Tarantino, met talloze filmcitaten. Daarnaast gaat het over de gruwelijkheden van de slavernij. Maar in plaats van de daders als gewetenloze schurken neer te zetten, zijn ze vertegenwoordigers van het oude Europa. Van de landen die ook nu nog prat gaan op hun cultuur, hun tradities en hun goede manieren. Verantwoordelijken die juist door dat schild van cultuur en goede manieren, zo lijkt Tarentino te willen zeggen, zichzelf voor de gek houden en hun omgeving tot een hel maken. Alsof zo’n handdruk het verschil zou maken.
Eén vraag blijft onbeantwoord na het bitterzoete einde. We weten dat Broomhilda haar naam te danken heeft aan haar vroegere Duitse eigenaren. Maar hoe komt de hoofdpersoon aan zijn vreemde naam?
Tarantino wees schijnbaar gemakszuchtig naar de film uit 1966. Maar elke francofiel weet dat ‘Django’ in de eerste plaats verwijst naar Django Reinhardt, de man die de gypsie-swing groot maakte in Frankrijk. De ongeletterde muzikant leidde ook nadat hij ontdekt werd door de jazzwereld een zwervend bestaan. Beroemd werd hij vanwege zijn virtuose gitaarspel. En hij speelde met een geblesseerde hand. In een film die zo bol staat van de culturele verwijzingen en citaten kan die naam geen toeval zijn. Zowel Django als Candy zijn niet meer in staat een gezonde handdruk te geven. Hoogste tijd voor een nieuwe pauze.