Meesterlijk mislukte restauratie

Gepubliceerd in Trouw, 30 augustus 2012

Een 81-jarige Spaanse dame wilde de waterschade aan de Ecce Homo van Elías García Martínez herstellen, een fresco in de kerk van de Santuario de Misericordia van Borja. De nieuwe Christus viel op z’n zachtst gezegd een beetje tegen – de lokale krant omschreef het nieuwe portret als een varken – maar heiligschennis was niet de bedoeling geweest.

De oude dame heeft, in alle onschuld, een nieuw icoon gemaakt. De lijdende Christus met doornenkroon werd namelijk een internethype: de persiflages waren de afgelopen week niet te stoppen. Van elk bekend schilderij bestaat inmiddels een Borja- variant. Het laatste avondmaal van Da Vinci, het Christusbeeld uit Rio de Janeiro, maar ook de Mona Lisa en zelfs Neil Armstrong kregen van creatieve bloggers de nieuwe ‘iconische’ gezichtsuitdrukking opgeplakt.

De restauratrice raakte in shock van alle aandacht, het kerkbestuur liet weten de schade aan de fresco snel te laten herstellen. Maar het is de vraag of dat de juiste zet is.

Want wie had er voor het incident van de schilder Martínez (1858-1934), of van zijn fresco gehoord? De Britse kunstcriticus Jonathan Jones roemt de restauratie, en suggereerde dat de dame haar werk ook op betere kunstwerken zou moeten loslaten: dat zou de kunstkennis onder internetters alleen maar ten goede komen.

De Spaanse cineast Alex de Iglesia twitterde dat dit het beste is wat Spanje de laatste jaren is overkomen. En nu zijn er petities die ervoor pleiten het fresco te laten zoals het is. Het werk zou ‘de politieke en sociale situatie van onze tijd reflecteren’, ‘een intellectuele combinatie vormen van het primitieve expressionisme van Francisco de Goya met de fi- guren van Ensor, Munch, Modigliani of van Die Brücke.’ De petitie heeft inmiddels meer dan twintigduizend ondertekenaars.

Een grote grap wellicht, maar het is niet het eerste pleidooi tegen herstel van een beschadigd kunstwerk. Nadat het schilderij van Barnett Newman in 1986 toegetakeld was met een stanleymes, werd geopperd het beschadigde doek tentoon te stellen, als demonstratie van de boosheid van de dader.

Het Museum of Art in Cleveland bestelde zijn beschadigde beeld de Denker van Rodin kapot tentoon. En ook na de beschadigingen van hetzelfde bronzen beeld van Rodin in de beeldentuin van het Singermuseum gingen stemmen op het beeld beschadigd te laten, en een identiek nieuw beeld te kopen. De voltallige externe museumcommissie stapte op toen de directeur het beeld koste wat kost tóch liet restaureren.

Het Spaanse dorpje heeft al profijt van de mislukking. Honderden toeristen zijn de afgelopen week de nieuwe Ecce Homo komen bekijken. En de burgemeester heeft aangekondigd een wedstrijd te gaan organiseren. Wellicht tegen beter weten in: een wedstrijd in het restaureren van religieuze kunst.