(verschenen in Trouw, 7 juni 2017)
Raymond Pettibon is in Nederland vooral bekend van zijn ontwerpen voor platenhoezen van alternatieve bandjes. Een grote overzichtstentoonstelling in Maastricht laat zien dat zijn werk veel verder reikt dan dat.
‘Vavoom!’ Een klein mannetje met een gigantische mond schreeuwt het uit. Met zijn stem kan Vavoom (meer woorden kent hij niet) bergen verzetten à la de oerknal. Vavoom was een personage uit de tekenfilmserie Felix the Cat, eind jaren vijftig op de Amerikaanse televisie, inmiddels is het ook een vast karakter in de wereld van kunstenaar Raymond Pettibon. Op een van diens tekeningen staat Vavoom aan de rand van een vallei met vulkanen, zijn Vavoomroep moet in het hele land te horen zijn. ‘Dit gevoel komt het duidelijkst naar voren in de gedichten’, staat er mysterieus in kleine handgeschreven letters bij.
De komende maanden toont het Bonnefantenmuseum in Maastricht een breed overzicht van het werk van Raymond Pettibon (1957). Het werk van deze eigenzinnige Amerikaanse kunstenaar lijkt, als je er niet teveel moeite voor doet, te bestaan uit rechttoe rechtaan striptekeningen. Op sommige van de inkttekeningen staan bekende stripfiguren, andere zijn bekendgeworden als platenhoes – bijvoorbeeld voor het album ‘Goo’ van Sonic Youth uit 1990 . En altijd staan er een of meer teksten bij, handgeschreven.
Het New Museum in New York stelde deze tentoonstelling samen die laat zien dat Pettibons werk verder gaat dan pop-art-achtige stripcitaten. Met een selectie van maar liefst zevenhonderd tekeningen, aangevuld met video’s en archiefmateriaal en een speciaal voor de gelegenheid gemaakte muurschildering geeft de tentoonstelling nu ook in Maastricht een grondige verkenningsreis door de mysterieuze wereld van Pettibon. Een wereld vol literatuur, politiek, religie, absurdisme, kunst en mensen met meningen en problemen, in de traditie van negentiende-eeuwse tekenaar-commentators als Goya en Daumier.
Bij de entree van het museum maakte Pettibon, die voor de gelegenheid ook zelf even naar Maastricht kwam, een muurschildering die nieuwsgierig maakt: bekende beelden uit de kunstgeschiedenis – de dansers van Matisse, een figuur van Picasso – , een zwarte kat en een zwemster vormen een compositie. Erbij staat een Engelse tekst. ‘Raadsel: wat is de snelste manier om rond de wereld te reizen? Antwoord: gedachten, en tekeningen.’
Vaste Pettibonconstante: een tekening met een tekst. Een tekst die vaak afkomstig is uit een roman, een interview, soms een gedicht of een reclame. De bron van de tekst staat er niet bij, en is volgens de kunstenaar ook niet belangrijk, het gaat om de nieuwe betekenis die de tekst krijgt doordat Pettibon hem bij de tekening zet. Ook die tekening kan direct zijn nagetekend van een krantenfoto, een tekenfilm, een kunstwerk. Nee, illustraties zijn het niet, vindt de kunstenaar zelf. Je kunt het zien als een notitieblok, een subtiel commentaar op de beelden- en woordenwereld waarin we leven. Sommige niet meer dan een paar zwarte lijnen en één zin op een a4’tje, soms ook overweldigend in kleur en grootte, zoals bij de enorme golven die een nietige surfer omvatten.
Pettibon heeft inmiddels zo’n twintigduizend tekeningen gemaakt, waar hij niet al te voorzichtig mee omspringt, de meeste zijn ook nu met spelden aan de muur geprikt. De muurschilderingen ontstonden toen hij merkte dat bezoekers bij tentoonstellingen wel érg veel tekeningen mee naar huis namen, en hij ook iets voor de laatste bezoekers wilde overlaten.
Pettibon maakte een ongebruikelijke entree in de kunst. Geboren als Raymond Ginn groeide hij op bij het strand van Los Angeles, studeerde economie en wiskunde, was korte tijd wiskundeleraar, het tekenen leerde hij zichzelf. Hij begon met absurdistische stripverhalen, die hij in eigen beheer – met een kopieerapparaat – drukte, de eerste uitgave is uit 1978. Al jong had Raymond kennisgemaakt met literatuur, zijn vader was docent Engels en schreef spionageverhalen. Van zijn vader kreeg hij de bijnaam Petit Bon, kleintje, die hij gebruikte en behield voor zijn tekeningen. Hij ontwierp de platenhoezen voor de punkband van zijn broer, Black Flag, en kwam zo in een hokje terecht waar hij pas laat weer uitkwam.
De tentoonstelling in Maastricht is overweldigend. Onmogelijk om alle teksten in een keer te lezen, dat hoeft ook niet. De meeste beelden zijn ook voor niet-Amerikaanse ogen herkenbaar: politieke ikonen, zoals Ronald en Nancy Reagan en een jonge Donald Trump, het vrijheidsbeeld, popfiguren zoals de Beatles, en heel universele thema’s, zoals kibbelende echtparen, treinen, sporters en de wereldbol. Doordat ze thematisch geordend zij, is het herkennen van de rode draden relatief eenvoudig, en raak je snel in de greep van de Pettibontechniek.
Als een echte post-modernist combineert hij bestaande uitspraken, beelden en ideeën tot iets nieuws en groots, soms ook ironisch of aandoenlijks. Net als Gumby, het kleifiguurtje uit Pettibons tekeningen dat boeken binnenstapt, en daar, in die boekenwereld, avonturen beleeft, kan je als toeschouwer uren dwalen in de Pettibonwereld zonder verveeld te raken. En dan ‘Vavoom’ te roepen.
vijf sterren
‘A pen of all work’, Raymond Pettibon, tot 29 oktober in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Bij Phaidon verscheen een Engelstalige catalogus.