Ulay en zijn polaroids

Verschenen in Trouw, 29 januari 2016
Verschenen in Trouw, 29 januari 2016

Ulay, kunstenaar en ex-geliefde van Marina Abramovic, was vanaf 1972 vertegenwoordiger voor het fotobedrijf Polaroid. Nu zijn zijn foto’s in Rotterdam te zien.

De kunstenaar had zich al verontschuldigd, bij de opening van de tentoonstelling: hij is zelf nogal aanwezig in de zalen van het museum. Ulay, geboren als Uwe Laysiepen in Solingen in 1943, doelde op het onderwerp van de polaroids die er te zien zijn. Van de eerste kleine experimenten van begin jaren ’70, via het drie meter hoge werk uit 1990 naar de serie ‘zwemfoto’s’ uit 2015 is inderdaad Ulay zelf steeds te zien.
Maar het gaat tegelijkertijd juist níet over hem, en al helemaal niet over de vrouw die tussen 1976 en 1988 zijn vriendin was, de nog beroemdere performance kunstenaar Marina Abramovic. Ulay is dan wel opgeleid als fotograaf, maar komt eind jaren zestig met alleen een typemachine in z’n kofferbak uit Duitsland naar Amsterdam. Hij sluit zich aan bij de Provo’s, en maakt korte gedichten, aforismen. Kunstenaar Aat Velthoen toont hem in 1971 de polaroid, en Ulay is meteen onder de indruk van de snelheid, het mooie ontwerp, en het glimmende, haast perfecte oppervlak.
Fotografie is voor Ulay iets waarmee je snel en overtuigend een idee kan verbeelden, de foto zelf is belangrijk als drager, maar niet als autonoom kunstwerk. Als hij ontdekt dat het internationale hoofdkantoor van Polaroid in Amsterdam zit, duurt het maar kort voordat hij zich ‘international consultant’ van de firma mag noemen. Met materiaal en camera’s van Polaroid reist hij de wereld rond om een ‘5-stedenboek’ te maken – het wordt in hetzelfde jaar nog gedrukt in een oplage van maar liefst 80.000 exemplaren.
Polaroid, in 1937 opgericht als fabriek voor gepolariseerde zonnebril-glazen, verkoopt pas in 1972 de eerste instant-kleurenfilm. De handzame fotootjes die binnen een een minuut klaar zijn, zónder tussenkomst van een ontwikkelmachine, worden razend populair. Bij consumenten, maar ook bij professionele fotografen, die de snelle film gebruiken als testmateriaal, én voor kunstenaars. Met die kunstenaars ontwikkelt Polaroid een speciale band: ze worden ‘gesponsord’ met materiaal, in ruil voor werk. De collectie bestaat uiteindelijk uit zo’n 20.000 werken van 2000 kunstenaars. In 2001 ging de onderneming failliet, de slag tegen de digitale fotografie was verloren.
Ulay heeft, zo is in de kleine presentatie in Rotterdam te zien, veel geexperimenteerd met de techniek, bijvoorbeeld door zelf óp een levensgroot Polaroid-papier te gaan staan, en zo een direct zelfportret te maken met lampen en schaduwen. Of hij maakte Polaroids van een vrouwenlichaam (Abramovic?) met paarse inktvingervlekken, die hij vervolgens ook weer besmeerde met paarse inkt
Al in 1976, in galerie de Appel in Amsterdam, verklaarde Ulay de fotografie ‘dood’, met zijn performance ‘Fototot’. Terwijl de net binnegekomen bezoekers de grote foto’s aan de muur bekeken, werden die steeds zwarter: Ulay had de foto’s expres niet gefixeerd. Na afloop was er verwarring: wat was er nou gebeurd met het oorspronkelijke beeld? Waar is het gebleven? Voor Ulay was het de opmaat naar een periode van performances, samen met Abramovic. Toch zou hij de fotografie niet verlaten: later zou hij de techniek weer omarmen. En daarnaast was hij het die de documentatie – films en foto’s – van hun kunstwerken verzorgde. En dankzij die opnames is ook dat aspect van deze veelzijdige kunstenaar nog jarenlang terug te kijken.

drie sterren

‘Ulay – Polaroids’, tot 1 mei in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Catalogus: 19,90 euro


Posted

in

, , ,

by