Monsieur Khiar wil niet op de foto. En bestaat misschien niet. Fotograaf Jeroen Robert Kramer maakte een poëtische vertelling in woord en beeld waarbij de werkelijkheid even niet zo belangrijk is.
‘Telkens als we langs een reclame komen waarop een vrouw staat, zoals die reclames voor haarproducten, vraagt mijnheer Khiar doodserieus: ‘Wie is die vrouw?’ Dat is zijn gevoel voor humor.’ Dit is de eerste zin van een tentoonstelling die nu te zien is in fotomuseum Huis Marseille. De tentoonstelling heet ‘Une femme’, en is gemaakt door Jeroen Robert Kramer (1967), een Nederlandse fotograaf die sinds 2000 in het Midden Oosten fotografeert voor internationale kranten en tijdschriften. Oorlogsreportages maakte hij veel, maar hij zocht naar nieuwe, meer poëtische beelden. Hij woont nu in Beiroet. En zoals u misschien al heeft begrepen is dit geen gewone expositie – tentoonstellingen beginnen doorgaans niet met zinnen.
Fototentoonstellingen hebben een routine: ze tonen een overzicht van het werk van een fotograaf, een deel daarvan, soms van meerdere fotografen. De titel van de expositie verwijst naar het onderwerp dat de fotograaf voor z’n lens kreeg of schoof, en de foto’s zijn door het museum geordend, en voorzien van een inhoudelijke toelichting over context en biografie van de fotograaf. De foto’s kúnnen kunstzinnig zijn, een interpretatie van de werkelijkheid, maar je gaat er als bezoeker vanuit dat de toelichting klopt, zo realistisch mogelijk is.
Huis Marseille doorbreekt die sleur. Wie ‘Une femme’ van Jeroen Robert Kramer bezoekt, wordt ondergedompeld in een fictieverhaal. Een behoedzame duik, dus geen virtuele werkelijkheden met brilletjes en koptelefoons. De methode is klassiek: er hangen foto’s, en soms bewegende beelden, geluiden, en tekstbordjes. Alleen zijn die bordjes nu geen toelichting, het zijn pagina’s uit een verhaal dat de fotograaf zelf schreef. Een poëtisch, mysterieus verhaal, dat net als een roman, film of wat voor kunstwerk dan ook de werkelijkheid verbeeldt vanuit een nieuw perspectief. En daarin vullen de foto’s en de tekst elkaar aan.
Hoofdpersoon in de tentoonstelling is een zekere ‘Monsieur Khiar’, een man die de fotograaf – laten we er vanuit gaan dat dat Kramer is – op een dag ontmoet in Beiroet. In de zaal bij de tekst hierboven hangen foto’s van de reclameposters met de vrouwen met de mooie haren. De posters zijn gescheurd, verkleurd, ze hingen er duidelijk al een tijdje. En als bezoeker begrijp je, al na het lezen van de eerste tekst, dat er in het leven van Khiar iets is met ‘een vrouw’. Maar wat?
Meneer Khiar is, zo lezen we even later, een oudere heer, altijd stijlvol gekleed, in pak, zelfs in de zomer draagt hij geen sandalen. Hij wilde, zo vertelt het verhaal, zelf niet op de foto. Wel mocht de fotograaf zijn wereld fotograferen, met hem door de stad lopen en praten over zijn leven, en zijn katten. Maar veel liet hij niet los, meneer Khiar, behalve soms, als er veel whisky in het spel was.
(Voetnoot: Sjors Swierstra maakte een documentaire over Kramer en Monsieur Khiar, die in de kelder van het museum is te zien. Maar hoe zorgvuldig de film ook is gemaakt, doordat je Kramer ziet en hoort is de betovering van de expositie snel verbroken.)
In de tentoonstelling zien we foto’s van een Libanese supermarkt, van een lichtknopje, van de barsten in een witte muur. In de barsten kan je een Japans landschap zien – tenminste, zo suggereert de fotograaf zijn gesprekspartner. Meneer Khiar zwijgt, de beelden spreken.
Als aanvulling op de mysterieuze en tegelijk heel heldere foto’s van Kramer hangen er in het museum ook zo’n veertig archieffoto’s van Beiroet uit de jaren zestig tot en met tachtig. De tijd waarin de stad ‘het Parijs van het Midden-Oosten’ was, en later beschadigd werd door de burgeroorlog. Het Beiroet van meneer Khiar vóórdat hij de fotograaf ontmoette.
De vriendschap gaat moeizaam, de fotograaf raakt geobsedeerd door Khiar. Hij fotografeert, wanneer hij op z’n katten past, alle spullen van de oude man. In een laatste gesprek wordt een tipje van de sluier opgelicht over het geheim dat meneer Khiar met zich meedraagt. En de bezoeker verlaat de tentoonstelling betoverd door dit gelaagde samenspel van alledaagse beelden, een levensverhaal en de verbeelding in de breedste zin van het woord.
Vier sterren.
Jeroen Robert Kramer – Une femme. Tot 5 juni te zien in Huis Marseille in Amsterdam. huismarseille.nl