Fotografen Helmut Newton en Stephen Shore krijgen deze zomer ieder een retrospectief in Amsterdam. Ze blijken onvergelijkbare grootheden.
(gepubliceerd in Trouw, 8 juli 2016)
Twee grootheden uit de fotogeschiedenis zijn deze zomer in de Amsterdamse fotomusea te zien. Foam ruimde het hele museum leeg voor de foto’s van Helmut Newton (Berlijn 1920 – Los Angeles 2004), een paar honderd meter verderop aan de Keizersgracht is in Huis Marseille het retrospectief te zien van Stephen Shore (New York 1947).
Twee fotografen met eigen liefhebbers. Newton is geliefd bij het grote publiek en dan met name in de mode- en glamourwereld – de Nederlandse Vogue besteedde acht pagina’s aan de vroegere modefotograaf. Shore is vooral een fotografen-fotograaf, die met zijn nonchalante kleurenfoto’s een voorbeeld is voor meerdere generaties jongere fotografen.
Ondanks het leeftijdsverschil zijn ze ongeveer gelijktijdig groot geworden in de fotografie. Shore begon heel vroeg: op z’n zesde had hij een donkere kamer, op z’n veertiende kocht het New Yorkse MoMA-museum al drie foto’s van hem. Rond diezelfde tijd begon Newton, na omzwervingen in Singapore, Australië en Londen, in Parijs te werken voor Vogue en Harper’s Bazaar. Shore raakte op z’n zeventiende bevriend met Andy Warhol en fotografeerde hem en diens omgeving, in 1971 had hij zijn eerste tentoonstelling in het MoMA, in 1975 waren zijn foto’s opgenomen in de inmiddels beroemde ‘New Topographics’-tentoonstelling.
Instagramfoto’s
Zoals de chronologisch opgezette tentoonstelling in Huis Marseille laat zien, maakte Shore vanaf het begin foto’s van zijn doorgaans weinig glamoureuze omgeving. In New York zijn dat gewone mensen op straat of een hond die uit een raam kijkt, tijdens de vele rondreizen door de VS zijn dat schilderijtjes aan de muur van zijn motelkamer, reclameborden of een simpele maaltijd in een bar. Instagramfoto’s anno 1971: vanaf het begin van de jaren zeventig maakt hij kleurenfoto’s.
Door alledaagse uitzichten in foto’s te vangen, maakt hij ze tot monumenten. Heel duidelijk wordt dat in de serie ‘Greetings from Amarillo’: foto’s van een kruispunt, een snackbar of een armoedig hotel die hij in 1971 op ansichtkaarten liet drukken. En Shore gaat door, ontwikkelt zich, betreedt nieuwe paden, en heeft tegenwoordig, zoals ook in het museum te zien is, uiteraard ook een levendig instagramaccount.
Van Newton’s beginjaren komen we in Foam weinig te weten – de eerste foto dateert van ‘midden jaren zestig’, toen de fotograaf al in de veertig was, de meeste foto’s zijn moderne afdrukken van oud materiaal. Hij was vanaf het begin een ‘gun for hire’, een commercieel fotograaf die vooral voor tijdschriften werkte. Wat die opdrachten precies waren of hoe de lay-out werd bedacht, is helaas niet terug te vinden in de tentoonstelling.
Newton had overduidelijk een zwak voor het vrouwelijk naakt. Hij regisseerde zijn foto’s met zijn langbenige modellen tot in de kleinste details, zette ze neer in gewaagde poses met weinig kleren (openvallende bloesjes, rokjes met split), soms tegenover een groep geklede starende mannen. ‘Een nieuw en eigentijds vrouwbeeld’ noemt het museum het zelf, maar ook met de huidige blik zijn de bijna pornografische situaties vooral seksistisch en zelfs bijna fascistisch. De modellen staan of liggen misschien als superieure wezens, maar de associatie met een plastic reclamepop die je alleen maar gebruikt als decoratie is snel gemaakt. En jawel, Newton gebruikte ook echt reclamepoppen voor sommige foto’s – met opgeplakt oksel- en schaamhaar voor een schamele suggestie van leven.
Appels en komkommers
Het inhoudelijk vergelijken van Shore en Newton is in principe onzinnig – het zijn niet eens appels en peren, eerder appels en komkommers – maar vanwege de parallelle presentatie, zo dicht bij elkaar, is het toch verleidelijk. En dan legt de kritiekloze, vlakke presentatie van de talloze nu al gedateerde (half-)naakten en enkele portretten van Newton het wel heel duidelijk af tegen de statige, zorgvuldig geregisseerde tentoonstelling van de tijdloze, revolutionaire en tot de verbeelding sprekende foto’s van Shore.
Helmut Newton, ‘A Retrospective’, tot 4 september in Foam, Amsterdam.
*
Stephen Shore, ‘Retrospectief’, tot 4 september in Huis Marseille, Amsterdam
****