amsterdam – Joke de Wolf, PhD

Bijdrages aan de Groene Amsterdammer (selectie)

Ik heb de afgelopen twee jaar regelmatig geschreven voor De Groene Amsterdammer – en blijf dat met veel plezier doen – stukken die ik niet stuk voor stuk hier op deze site heb gedeeld. Hieronder een snelle (niet volledige) inhaalslag.

Ik schreef over de foto’s van de Archives de la Planète van Albert Kahn, waarvan in het Allard Pierson Museum uitvergrotingen te zien waren. ‘Het is jammer dat de in Nederland gemaakte foto’s uit de Archives de la planète niet in de tentoonstelling hangen, gelukkig zijn ze wel online te bekijken.’ Dat kan hier

Ik schreef over de ‘vergeten’ kunstenaar Gabriële Münter, aan wie in Keulen een tentoonstelling werd gewijd. ‘*Malweiber*’ werden ze genoemd, schilderwijven, vrouwen die zo nodig ook iets artistieks moesten doen. Ook Münter zou later door haar buren in Beieren zo worden genoemd, maar vanaf het begin deed ze haar uiterste best te laten zien dat ze meer kon dan decoratieve landschapjes schilderen, ze was ambitieus en wilde een goede opleiding. Kandinsky was de eerste leraar die haar talent erkende. ‘Een hopeloze leerling – ik kan je niets meer leren’, schreef hij haar.

Ik schreef over het werk van Shirin Neshat, waarvan in Den Haag in het GEM een kleine tentoonstelling was te zien, eentje die iets te veel leunde op haar oude werk en daardoor de balans kunstmatig verstoorde.

Van Gogh en zijn Japanmanie

Een grootse tentoonstelling in Amsterdam toont de bewondering van Vincent van Gogh voor Japan. (verschenen in Trouw, 27 maart 2018)

Vincent van Gogh, 35 jaar oud, zit in de trein van Parijs naar Arles, Zuid-Frankrijk. Onrustig kijkt hij uit het raam, besneeuwde velden trekken aan hem voorbij. Brandende vraag, zo schrijft hij later: ‘Is het al Japans?’

Besneeuwd landschap bij Arles. Vincent van Gogh, 1888. Privécollectie

Continue reading Van Gogh en zijn Japanmanie

Maria Austria: met de fotolens als masker

(Gepubliceerd in Trouw, 30 januari 2018)

Maria Austria (1915-1975) was tot nu toe vooral bekend vanwege haar krachtige theater- en dansfoto’s. Een tentoonstelling en een boek geven nu voor het eerst een overzicht van haar volledige werk.

Twee vrouwen, schaars gekleed en opgemaakt volgens de mode van 1959, zitten op de grond. Ze kijken geamuseerd in de camera van de fotograaf, die dankzij een grote spiegel ook voor de toeschouwer zichtbaar is. Achter die camera zit een fotografe, gehurkt, haar gezicht verschuilend achter de zoeker, haar zichtbare oog dichtgeknepen. Die fotografe is Maria Austria, fotopionier in Nederland.

In de jaren vijftig en zestig fotografeerde ze alle grote namen uit theater, beeldende kunst en literatuur. Ze had ook oog voor de wereld buiten en maakte reportages van de menselijke drama’s na de bevrijding. Bovendien had ze een vooruitziende blik: ze bedacht een fotorubriek voor het Handelsblad – in een tijd dat er nauwelijks foto’s in de kranten waren. Na de oorlog zette ze een fotobureau op. Continue reading Maria Austria: met de fotolens als masker

New Realities in het Rijks: een eigen, gekuiste werkelijkheid

Het Rijksmuseum pretendeert met de tentoonstelling ‘alle facetten van de 19e-eeuwse fotografie’ te tonen. Dat is een onmogelijk als je uitgaat van een collectie die voor een heel ander doel is aangelegd.

Voor De Witte Raaf schreef ik een bespreking van de kuise tentoonstelling New Realities in het Rijksmuseum, die is hier terug te lezen.

(en, ps: het geboortejaar van Charles Marville is natuurlijk 1813, niet 1816 zoals de tentoonstelling en de catalogus beweren)

Kousbroeklezing 7 april over fotografie

‘Percement de l’Avenue de l’Opéra’, Charles Marville, 1877, collectie State Library of Victoria, Melbourne

De zevende Kousbroeklezing, op 7 april 2017 in de Rode Hoed in Amsterdam, heeft als thema fotografie.

Maarten Asscher zal de lezing, met de titel ‘De geboorte van een ruïne’, uitspreken, daarnaast zal ook ik een korte presentatie houden over Charles Marvilles foto’s van Parijs. Kaarten en meer informatie zijn hier te vinden.

Sugimoto is op zoek naar grote vragen

De zeelandschappen van Sugimoto, in Foam. Foto JdW

(Gepubliceerd in Trouw, 9 jan. 2017)

De Japans-Amerikaanse Hiroshi Sugimoto werkt in zwart-wit en behandelt grootse thema’s. Een tentoonstelling in Foam toont een overzicht van zijn belangijkste werk Continue reading Sugimoto is op zoek naar grote vragen

De wortel als borduurgaren: Diana Scherer

Diana Scherer in haar atelier. Foto: Werry Crone

In de serie ‘De Schepping’ vertellen kunstenaars hoe hun werk tot stand komt. Diana Scherer ‘dresseert’ plantenwortels: ze laat ze in geometrische patronen groeien. Mooi en hopelijk bruikbaar als materiaal.

Het atelier van Diana Scherer ruikt naar aarde. Ze moest opruimen voor de komst van de Trouw-fotograaf, vond ze, “het was helemaal dichtgegroeid”. Maar ook nu is het grootste deel van de vloer van het voormalige klaslokaal in Amsterdam-Noord nog bedekt met haar werk – af en onaf. Het voltooide ligt op de grond, uitgestald op tafeltjes, of, als het niet goed is gelukt, weggestopt in een kast. Bij het raam staat het ‘werk in wording’: rechthoekige bakken waarop grasachtige sprieten groeien. Er is niets kunstzinnigs aan te zien; de magie speelt zich af aan de onderkant. Continue reading De wortel als borduurgaren: Diana Scherer

Helmut Newton versus Stephen Shore: onvergelijkbare grootheden

Fotografen Helmut Newton en Stephen Shore krijgen deze zomer ieder een retrospectief in Amsterdam. Ze blijken onvergelijkbare grootheden.

(gepubliceerd in Trouw, 8 juli 2016)

Twee grootheden uit de fotogeschiedenis zijn deze zomer in de Amsterdamse fotomusea te zien. Foam ruimde het hele museum leeg voor de foto’s van Helmut Newton (Berlijn 1920 – Los Angeles 2004), een paar honderd meter verderop aan de Keizersgracht is in Huis Marseille het retrospectief te zien van Stephen Shore (New York 1947).

Twee fotografen met eigen liefhebbers. Newton is geliefd bij het grote publiek en dan met name in de mode- en glamourwereld – de Nederlandse Vogue besteedde acht pagina’s aan de vroegere modefotograaf. Shore is vooral een fotografen-fotograaf, die met zijn nonchalante kleurenfoto’s een voorbeeld is voor meerdere generaties jongere fotografen. Continue reading Helmut Newton versus Stephen Shore: onvergelijkbare grootheden

Une femme – foto’s van Jeroen Robert Kramer

Monsieur Khiar wil niet op de foto. En bestaat misschien niet. Fotograaf Jeroen Robert Kramer maakte een poëtische vertelling in woord en beeld waarbij de werkelijkheid even niet zo belangrijk is.

‘Telkens als we langs een reclame komen waarop een vrouw staat, zoals die reclames voor haarproducten, vraagt mijnheer Khiar doodserieus: ‘Wie is die vrouw?’ Dat is zijn gevoel voor humor.’ Dit is de eerste zin van een tentoonstelling die nu te zien is in fotomuseum Huis Marseille. De tentoonstelling heet ‘Une femme’, en is gemaakt door Jeroen Robert Kramer (1967), een Nederlandse fotograaf die sinds 2000 in het Midden Oosten fotografeert voor internationale kranten en tijdschriften. Oorlogsreportages maakte hij veel, maar hij zocht naar nieuwe, meer poëtische beelden. Hij woont nu in Beiroet. En zoals u misschien al heeft begrepen is dit geen gewone expositie – tentoonstellingen beginnen doorgaans niet met zinnen. Continue reading Une femme – foto’s van Jeroen Robert Kramer

Breitners meisjes in het Rijks

De veertien versies van Breitners ‘kimonomeisje’ zijn voor het eerst bij elkaar te zien in Amsterdam. De tentoonstelling maakt duidelijk dat het Breitner niet alléén om een sensueel plaatje te doen was.

Soms draagt ze een rode kimono, soms een witte of een donkere met goudbrokaat. Voor de spiegel doet ze wat meisjes voor de spiegel kunnen doen: haar oorbellen in, of uit – links, rechts – heur haar. Ook ligt ze, hangt ze, peinst ze op de bank. Wat zou er in haar omgaan? En wat ging er in de schilder om, om haar zo te schilderen?
Daarover kan iedereen die dat wil de komende maanden meedenken: alle veertien ‘kimonomeisjes’ van George Hendrik Breitner (1857-1923) zijn voor het eerst bij elkaar in het Amsterdamse Rijksmuseum. Continue reading Breitners meisjes in het Rijks

Lartigue en de kleuren van de verloren tijd

TRW-20160126 Lartigue in Foam 2 — Verschenen in Trouw, 26 januari 2016

Jacques Henri Lartigue (1896-1986) is vooral bekend van zijn Parijse zwartwitte snapshots van rond 1900. In Amsterdam is nu een tentoonstelling met zijn kleurenfoto’s.

In 1901 kreeg Henri Lartigue van zijn ouders zijn eerste fotocamera. Hij was vijf. Zo kon hij de luxe villa’s, wandelingen in het Bois de Boulogne en experimenten met snelle sportauto’s om hem heen opnemen – iets dat hij al vanaf zijn vroegste herinnering wilde. Henri zou zijn foto’s zijn leven lang in albums bewaren, voorzien van commentaar. Daarnaast werd hij schrijver en schilder. Alles om, zoals hij zelf zei, de vervliegende schoonheid uit het leven te behouden. Continue reading Lartigue en de kleuren van de verloren tijd

De verve van de Verveers

De broers Salomon, Maurits en Elchanon Verveer hadden in de 19de eeuw een belangrijke plaats in de Haagse kunstwereld. Een Joodse achtergrond stond een artistieke carrière niet in de weg.

Continue reading De verve van de Verveers

Verf over verf: Arnulf Rainer

Het is een grote vraag voor alle kunstenaars: wanneer moet je stoppen met polijsten, gummen, perfectioneren? Wanneer is je kunstwerk af? De 85-jarige Oostenrijkse kunstenaar Arnulf Rainer heeft al zijn hele leven een eigen benadering voor dat probleem: übermalen, overschilderen. Vanaf de jaren vijftig voegde hij nieuwe ‘lagen’ in verf of krijt toe aan al bestaande tekeningen, foto’s en schilderijen. Kunstwerken van hemzelf, soms ook van anderen. In het Cobramuseum in Amstelveen zijn die ‘Übermalungen’ nu te zien. Continue reading Verf over verf: Arnulf Rainer

DWDD pop-up museum

Het populaire tv-programma De Wereld Draait Door heeft een Pop-Up-museum geopend waarvoor ‘tafelheren en -dames’ op zoek mochten naar ‘Vergeten Kunst’ in depots van tien musea. Het resultaat is teleurstellend

‘Kenners weten misschien wel wie Constant Permeke is of Edgar Fernhout, maar Tante Loes, de typische De Wereld Draait Door-kijker, weet dat niet. En die wil ik graag laten zien hoe mooi dit is.’ Continue reading DWDD pop-up museum

De late Rembrandt in Londen

Het is nét niet dringen, in de rij voor de Rembrandttentoonstelling in de Londense National Gallery. Bezoekers kopen vooraf online, voor 18 pond (bijna 23 euro) een kaartje voor een bepaalde tijd en datum, en binnen dat halve uur moeten ze binnen zien te komen. Maar eerst moet de eerste zaal voldoende leeg zijn. Er zijn audioguides, en er is een gratis boekje met compacte toelichting bij elk werk in de tentoonstelling, op de muren staan alleen de thema’s en de titels van de kunstwerken. Die voorzorgsmaatregelen schelen al een hoop onrust in de vaak schemerdonkere zalen. En zodra je dan in die eerste zaal bent, begrijp je dat het hier niet gaat om één of twee schilderijen waar iedereen voor staat te dringen. Er zijn veertig schilderijen, twintig tekeningen en dertig prenten te zien. Bijna elk werk is een publiekslieveling in ‘eigen land’ of een pronkstuk voor de privé-eigenaars, en bij hoge uitzondering hangen de werken de komende maanden samen. Continue reading De late Rembrandt in Londen