Digitale beeldenstorm

Gepubliceerd in Trouw, 10 augustus 2012

Curatoren en kunstenaars gebruiken foto’s van het internet alsof het een nieuwe beeldentaal is. De tentoonstelling ‘From here on’ in Antwerpen brengt die experimenten voor het eerst samen.

Een manifest betekent vaak gedonder. In de politiek, maar ook in de kunst. De Futuristen begonnen er in 1909 mee om hun revolutie aan te kondigen, nu is het ook bij de tentoonstelling in het Fotomuseum in Antwerpen raak. ‘Nu’, staat er op een groot bord, ‘is iedereen redacteur. We hergebruiken, knippen en plakken, remixen en uploaden. Alles wat we nodig hebben is een oog, hersens, een camera, een telefoon, een laptop, een scanner. Alles zal anders zijn vanaf nu…’ ‘From here on…’ Sneller internet, Photoshop, digitale camera’s op mobiele telefoons met internet, hebben ervoor gezorgd dat fotografen en amateurs anders fotografeerden. Toch worden er nog altijd foto’s gemaakt. Maar die zien we niet in deze tentoonstelling.

Mensen die de afgelopen jaren de blogs over kunst en digitale cultuur een beetje gevolgd hebben, zien er wel bekende beelden. Kijk, daar is ‘Kim Jong Il Looking at Things’, een serie foto’s van de vorige Noord-Koreaanse president zoals die verspreid werden door het staatspersburo. Op elke foto bekijkt de leider ‘iets’: een maïskolf, een emmer, een radijsje. De foto’s werden verzameld op een weblog.

Of de mysterieuze beelden van Corinne Vionnet, die in haar serie ‘Photo Opportunities’ honderden toeristenfoto’s van bekende monumenten over elkaar legde, telkens nét van een andere plaats genomen, en zo een ‘gemiddelde’ foto van bijvoorbeeld de Eiffeltoren of de Taj Mahal liet ontstaan, met veel sprookjesachtige ruis.

En dan die serie van Pavel Maria Smejkal, met zijn serie ‘Fatescapes’. Hij nam wereldberoemde persfoto’s, zoals van het napalmmeisje in 1972 in Vietnam, en haalde met Photoshop de ‘gebeurtenis’ eruit, alleen de omgeving bleef over.

Elke zomer is er in het Franse Arles een fotofestival waar de nieuwste fotoprojecten aan bod komen. In 2011 leidde precies deze tentoonstelling er tot veel discussie. Waarom? Omdat de vijf wereldberoemde fotocuratoren (Clément Chéroux, Joan Fontcuberta, Erik Kessels, Martin Parr, en Joachim Schmid) er een pijnlijk statement mee hadden gemaakt.

De foto’s die te zien zijn, bestonden oorspronkelijk alleen maar op een computerscherm. Nu hangen ze aan de museummuur. Dat is al opmerkelijk, want zo waren ze natuurlijk niet bedoeld. Maar er was vooral verwarring omdat de foto’s niet gemaakt zijn door professionele fotografen. Sterker nog, van de meeste foto’s is niet bekend wie ze gemaakt heeft. Kunstenaars en bloggers hebben de beelden op het internet gevonden, en er iets nieuws mee gedaan. Ze hebben zich die beelden toegeëigend op hun website, zonder zich zorgen te maken over de kwaliteit van de foto.

De verontwaardiging was niet gericht op die kunstenaars, maar op de curatoren. Dat wat online gebeurt, op die slechte resolutie, met die soms erbarmelijke belichting, namen die specialisten blijkbaar net zo serieus als de ‘echte’ foto’s die meestal in het fotomuseum hangen. Ook al kwam er geen lens aan te pas. Alsof de filmpjes die met een mobiele telefoon zijn gemaakt, plotseling in de bioscoop worden vertoond.

Al meer dan tien jaar lang belanden dagelijks tienduizenden foto’s online, die iedereen moeiteloos opnieuw kan gebruiken. En dan liggen er, als ‘collateral damage’, ook steeds vaker ouderwetse fotoalbums op straat. Al die beelden zijn bouwstenen geworden voor een nieuwe taal, waarvan we in de tentoonstelling de eerste woordjes zien. Heeft die taal nog wat met de ouderwetse fotografie te maken? Niet echt. Maar dat geeft ook niet.

Naast de al gevestigde traditionele fotografen en de kunstenaars die foto’s gebruiken als documentatie van hun performances en projecten, is er uit de digitale beeldenstorm een nieuw specialisme ontstaan: de curator of kunstenaar die iets met al die alledaagse foto’s doet. Hans Aarsman (die ook een rolletje in de tentoonstelling kreeg) en Erik Kessels zijn daarvan het Nederlandse voorbeeld, maar ze zijn wereldwijd niet de enigen. Het manifest ’From here on’ is als een geboortekaartje van dat specialisme in kinderschoenen. Nu is het afwachten wat dat later worden wil.

‘From here on’, t/m 30 september, Fotomuseum Antwerpen, www.fotomuseum.be